Ngày càng nhiều Bitcoin nằm ngoài sàn giao dịch, và tòa án không thể di chuyển số coin đó nếu không có khóa riêng (private key). Lượng BTC trên sàn hiện ở vùng thấp nhất nhiều năm, chỉ còn khoảng 14–15% nguồn cung lưu hành (tương đương 2,7–2,8 triệu BTC).
Phần còn lại nằm trong lưu ký tổ chức hoặc ví cá nhân, nơi quyền kiểm soát phụ thuộc vào cụm từ khôi phục 12–24 ký tự. Trong các vụ ly hôn, tòa chỉ có thể phân chia những tài sản mà hệ thống pháp lý có thể chứng minh sự tồn tại hoặc buộc phải giao nộp — và cơ chế đó thay đổi khi tài sản được tự lưu ký.
Tòa có thể yêu cầu kê khai, và việc không tuân thủ có thể dẫn đến phạt tài chính hoặc tội coi thường tòa. Tuy nhiên, thẩm phán không thể tự mình phát lệnh chuyển Bitcoin nếu không có private key.
Hệ thống pháp lý đang thích ứng với thực tế crypto tự lưu ký
Anh và xứ Wales đã thông qua Đạo luật Tài sản Số 2025, chính thức công nhận một số tài sản số có quyền sở hữu. Khái niệm “đối tượng dữ liệu” của Ủy ban Luật pháp tạo nền tảng cho quá trình này. Việc công nhận giúp tòa án ban hành lệnh phong tỏa, truy dấu và xác lập quyền sở hữu — nhưng không thể tạo ra khóa riêng.
Tòa án Anh đã nhiều lần cấp lệnh phong tỏa tài sản crypto trong các vụ lừa đảo, và bộ công cụ đó đang được áp dụng rộng hơn cho các tranh chấp dân sự khi tài sản được phát hiện.
Luật sư gia đình tại Anh và Mỹ cho biết quy trình truy tìm thường bắt đầu từ sao kê ngân hàng, hồ sơ thuế, trát đòi sàn giao dịch, nhật ký thiết bị, phân tích on-chain, và cuối cùng là bằng chứng lối sống khi blockchain không đưa ra dấu vết rõ ràng.
Sở hữu crypto giờ không còn là hiện tượng bên lề: Cơ quan Quản lý Tài chính Anh (FCA) cho biết khoảng 12% người trưởng thành tại Anh nắm giữ crypto tính đến tháng 8/2024, tương đương 7 triệu người.
Ngay cả khi giá trị nắm giữ của phần lớn người dân còn nhỏ, nhóm có động lực che giấu tài sản thường sẽ ưu tiên tự lưu ký để tránh phụ thuộc vào trung gian.
Trong mắt tòa, khả năng “phát hiện được” và “tịch thu được” đang tách rời nhau. Khi tài sản chạm vào nền tảng KYC, phân tích sẽ mạnh hơn; còn ví lạnh thì hoàn toàn nằm ngoài khả năng cưỡng chế trực tiếp.
Khi các quy định siết chặt nhưng không thể lấy được khóa
Báo cáo giữa năm 2025 của Chainalysis ghi nhận hơn 2,1 tỷ USD thiệt hại từ trộm cắp crypto và cho thấy dòng vốn bất hợp pháp chuyển dần sang stablecoin. Dữ liệu chuỗi cho phép truy vết tốt hơn — miễn là giao dịch đi qua một sàn hoặc trung gian.
Tại EU, MiCA và Travel Rule áp dụng từ 2024–2025 yêu cầu chuẩn hóa thông tin người gửi và nhận khi giao dịch đi qua các nhà cung cấp dịch vụ crypto. Anh cũng đang đưa các sàn vào diện quản lý chính thức.
Tại Mỹ, quy định báo cáo của broker đối với DeFi bị hủy vào tháng 4/2025 và báo cáo thuế crypto diện rộng chỉ bắt đầu từ 2026, khiến môi trường pháp lý phân mảnh hơn. Những biện pháp này chỉ siết được “điểm trung gian”, không động đến khóa riêng.
Sự khác biệt nằm ở hai mô hình lưu ký: nếu tài sản nằm trên nền tảng lưu ký, tòa có thể đóng băng và cưỡng chế; còn tự lưu ký thì hoàn toàn phụ thuộc vào người nắm giữ seed phrase.
Lệnh yêu cầu khai báo vẫn có hiệu lực, nhưng từ chối không đồng nghĩa với việc tòa có thể lấy lại tài sản ngay lập tức.
Tác động thị trường: tài sản rời sàn, rủi ro không tuân thủ tăng
Giá trị Bitcoin nằm ngoài sàn ngày càng lớn, trong khi ETF gom thêm lượng lớn BTC vào lưu ký tổ chức. Nếu tỷ lệ BTC ngoài sàn tiếp tục tăng thêm 2–4 điểm phần trăm đến cuối 2026, các vụ ly hôn có yếu tố crypto sẽ chứng kiến nhiều trường hợp không hợp tác hơn và mức chiết khấu tài sản lớn hơn để phản ánh rủi ro “không thu hồi được”.
Quy trình điều tra chuẩn hiện nay bao gồm sao kê ngân hàng, hồ sơ thuế, trát đòi sàn, nhật ký thiết bị, lịch sử gửi – rút, và phân tích cụm on-chain. Khi có dấu hiệu khả nghi nhưng không có khóa, tòa có thể rút ra suy luận bất lợi, phân bổ lại tài sản, hoặc tăng khoản cấp dưỡng để bù cho hành vi che giấu.
Giải pháp chung: multisig và các mô hình lưu ký gia đình
Mô hình ví đa chữ ký (multisig), ví dụ 2/3, đang được đề xuất cho các gia đình. Các nhà cung cấp như Casa, Unchained và Nunchuk đang đưa ra quy trình thừa kế và phục hồi tài sản, tạo khuôn mẫu cho thỏa thuận tiền hôn nhân và hậu hôn nhân — nơi tài sản crypto được lưu vào ví chung có sự giám sát của bên thứ ba trung lập.
Ý tưởng rất đơn giản: biến “tài sản chung” thành chính sách ký trên ví, đảm bảo việc phân chia minh bạch và có thể cưỡng chế hợp pháp.
Ranh giới cưỡng chế: quy định siết sàn, nhưng không siết được khóa
Các cơ quan như OFAC đã trừng phạt nhiều sàn và mixer, thúc đẩy các nền tảng hợp tác mạnh hơn với trát đòi dữ liệu. Qua thời gian, quá trình điều tra sẽ nhanh hơn, dữ liệu phong phú hơn, và hình phạt cho hành vi không kê khai sẽ nặng hơn.
Nhưng tất cả những điều đó không giúp tòa có được khóa riêng. Với tự lưu ký, biện pháp hiệu quả nhất tiếp tục là phạt tài chính, chiết khấu tài sản, hoặc tội coi thường tòa.
Điểm mấu chốt
Quy định có thể siết chặt các “điểm lên xuống” của tài sản — nhưng không thể siết được khóa riêng.
Đối với các vụ ly hôn, điều này có nghĩa là:
-
Tài sản chạm vào sàn thì có thể bị truy vết và chia tách.
-
Tài sản chỉ nằm trong ví tự lưu ký thì chỉ có thể bị tác động gián tiếp thông qua chế tài, không phải bằng chuyển coin.
-
Cuối cùng, khóa riêng sẽ quyết định phần nào của tài sản có thể được chia.
Vương Tiễn
